Η συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη. Η περίπτωση της Χίου.

 

Πέμπτη 26 Σεπτεμβρίου 2013

Η συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη. Η περίπτωση της Χίου.

# Πουλάκη Πανωραία και  #Λαγός Δημήτρης

Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων

Παρουσιάστηκε στο 11ο Επιστημονικό Συνέδριο του Ελληνικού Τμήματος της ERSA, Πάτρα, Ιούνιος 2013

ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι μία ειδική μορφή τουρισμού, η οποία εκφράζει την επιθυμία των ατόμων να μετακινηθούν από τον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους σε έναν άλλο τόπο που θεωρούν ιερό. Ιδιαίτερα σύνηθες είναι η επιλογή να είναι κοντά σε κάποια συγκεκριμένη χρονική περίοδο την οποία να εορτάζεται κάποιο σημαντικό θρησκευτικό γεγονός, όπως Χριστούγεννα, Μεγάλη Εβδομάδα, Δεκαπενταύγουστο κ.τ.λ.  

Κατά αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η επικοινωνία με το θείο, η εκπλήρωση ενός τάματος ή ακόμα η συμμετοχή σε κάποιες θρησκευτικές εκδηλώσεις (Λαγός, 2005: 72). Η ανθρώπινη μετακίνηση στο χώρο με σκοπό την αναζήτηση του ιερού ή του θείου αποτελεί μία σημαντική ψυχολογική ανάγκη για κάθε άτομο, ανεξάρτητα από φυλή, εθνικότητα ή θρησκεία, η οποία συνεπάγεται πολλαπλές οικονομικές, πολιτιστικές και κοινωνικές επιπτώσεις στους τόπους προσκυνηματικού ή θρησκευτικού προορισμού. 

Το κύριο κίνητρο είναι το θρησκευτικό στοιχείο, το οποίο τις περισσότερες φορές συνδυάζεται και με άλλα κίνητρα που καλύπτουν την τουριστική τους ανάγκη. 

Αυτό συμβαίνει γιατί ζούμε σε μία εποχή που τα τουριστικά μας ταξίδια είναι πολυκινητρικά και πολυδιάστατα και σίγουρα η σύνθεσή τους προσδιορίζει το τουριστικό πακέτο το οποίο έχει συγκεκριμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά που αποτελούν αντικείμενο εμπορευματοποίησης και ικανοποιούν πολλαπλώς τις ανάγκες του τουρίστα – ταξιδιώτη (Λαγός, 2011).

Το πανανθρώπινο θρησκευτικό συναίσθημα παρακινεί τους τουρίστες να επισκέπτονται τους τόπους των θρησκευτικών εκδηλώσεων. Συνάμα, αποτελεί το βασικότερο γενεσιουργό αίτιο του θρησκευτικού τουρισμού. Αφορμάται από την ανάγκη των ανθρώπων να ταξιδέψουν με σκοπό να γνωρίσουν θρησκευτικά μνημεία και τις παραδόσεις θρησκευτικού περιεχομένου. Επίσης, παρέχει την ευκαιρία να συντηρηθούν και να προβληθούν τα διάφορα θρησκευτικά μνημεία. Ο θρησκευτικός τουρισμός αξιοποιεί το πολιτιστικό καταπίστευμα του παρελθόντος και την πολιτιστική κληρονομιά, ιδωμένη, βέβαια, από διαφορετική σκοπιά, αποτελεί για τους πολιτιστικούς τουρίστες σημείο αναφοράς, ενώ για τους θρησκευτικούς τουρίστες καθημερινή ζώσα έκφραση. Φυσικά, ο θρησκευτικός τουρισμός ενέχει και το οικονομικό στοιχείο, αφού δεν είναι καθόλου αμελητέα τα οικονομικά οφέλη που αποφέρει στις περιοχές υποδοχής θρησκευτικών τουριστών. Μπορούμε, μάλιστα, να διακρίνουμε και μία εξειδίκευση που διακρίνει τα τουριστικά γραφεία που δραστηριοποιούνται στη διοργάνωση ταξιδιών σε περιοχές με σημαντικό θρησκευτικό ενδιαφέρον (Λαγός, 2011).

Ο τουρισμός και ο πολιτισμός είχαν και έχουν μία αλληλένδετη σχέση. Τα στοιχεία του πολιτισμού μπορούν να θεωρηθούν παράλληλα και τουριστικοί πόροι, όπως μορφές τέχνης, έθιμα και παραδόσεις της περιοχής που σχετίζονται με την τοπική παράδοση, ιστορία, θρησκεία, δομημένο περιβάλλον, σύνολα φυσικού περιβάλλοντος ή μικτού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και πολιτιστικές εκδηλώσεις (Τσάρτας, 1996). Είναι διαπιστωμένο ότι ο σημερινός πολιτιστικός και θρησκευτικός τουρίστας δεν προσεγγίζει πλέον παθητικά τα μνημεία και τα έργα τέχνης. Επιθυμεί πραγματικά να καταλάβει ένα τόπο και να νιώσει την ιστορία του. Τέλος, συγκρίνει το σήμερα με το χθες για να κατανοήσει τους λόγους των αλλαγών και της εξέλιξης και να «ανανοηματοδοτήσει» το παρόν. Ο θρησκευτικός τουρισμός δεν είναι εποχικού χαρακτήρα, δεν επιλέγει και δεν προτιμά τους τουριστικούς προορισμούς, αφού αυτοί, κυρίως, είναι οι τόποι στους οποίους εκδηλώνονται οι θρησκευτικές τελετές και είναι περιορισμένης διάρκειας. Τα χαρακτηριστικά των θρησκευτικών τουριστών έχουν μεγάλη ηλικιακή, οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική διασπορά και ανήκουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, γιατί το θρησκευτικό συναίσθημα είναι πανανθρώπινο και καθολικό. Το προσκύνημα τόσο με την καθαρά θρησκευτική έκφρασή του, όσο και με την κοσμική του ακμάζει σε ολόκληρο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια. Άλλωστε, οι ιεροί χώροι και οι θρησκευτικές τελετουργίες αποτέλεσαν τόπο προορισμού για τους ταξιδιώτες όλου του κόσμου από την αρχαιότητα. Σε αυτούς τους χώρους οι πιστοί αναζητούν την επικοινωνία με το θείο (Λαγός, 2011). Δυστυχώς, συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία για το θρησκευτικό τουρισμό δεν υπάρχουν, αλλά μόνο ενδείξεις, γεγονός που δημιουργεί ποικίλες δυσκολίες στην καταμέτρηση και αξιολόγηση των θρησκευτικών τουριστικών μετακινήσεων.

          

Ο θρησκευτικός τουρισμός από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα  δεν έχει πάψει να έχει μια σημαντική παρουσία και στην ελληνική τουριστική πραγματικότητα με σταθερή ζήτηση. Η Ελλάδα διαθέτει πολλά θρησκευτικά μνημεία, πολλά εκ των οποίων έχουν μοναδική καλλιτεχνική, πολιτισμική και ιστορική αξία. Από πλευράς κινήτρων έχει άμεση συνάφεια με τον πολιτισμικό, τον εκπαιδευτικό, τον περιηγητικό τουρισμό και τον αγροτουρισμό. Πρόκειται,  μπορούμε να πούμε, για μια από τις ιστορικά παλαιότερες μορφές τουρισμού που έχουν καταγραφεί, γεγονός που ερμηνεύει την σταθερή ζήτηση που αποτυπώνεται στο πέρασμα των χρόνων. Για τη χώρα μας η πρόκληση και οι προοπτικές είναι μεγάλες, καθώς ο θρησκευτικός τουρισμός, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο τουριστικό προϊόν από το 2007 και μετά. Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα  υπάρχουν 17 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, από τα οποία τα πέντε είναι περιοχές θρησκευτικού ενδιαφέροντος.

Ορισμένοι από τους πόλους έλξης επισκεπτών στην Ελλάδα περιλαμβάνονται και στον σχετικό κατάλογο της UNESCO, όπως το Άγιο Όρος, τα Μετέωρα, η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη, η Μονή Δαφνίου, η Μονή Οσίου Λουκά, η Νέα Μονή Χίου, καθώς επίσης η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης στην Πάτμο (Λαγός, 2011).

Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς

(Πηγή: World Travel & Tourism Competitiveness Report, 2010)

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ), θεωρεί ως τους πιο επισκέψιμους ελληνικούς τόπους προσκυνήματος τα ακόλουθα:

•    Περιοχές προσκυνήματος: Άγιο Όρος, Μετέωρα

•    Τόποι προσκυνήματος: Σπήλαιο Αποκάλυψης Ιωάννη (Πάτμος), Ι. Ν. Μεγαλόχαρης (Τήνος), Παναγία Σουμελά (Βέροια)

•    Χριστιανικά μνημεία της UNESCO: Μετέωρα, Άγιο Όρος, Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία Θεσσαλονίκης (Ναοί Αγίου Δημητρίου, Αχειροποιήτου, Αγίας Σοφίας, Παναγίας Χαλκέων, Αγίων Αποστόλων, Αγίου Νικολάου Ορφανού, Αγίου Παντελεήμονα και Μονή Λατόμου), Μυστράς (Μητρόπολη), Αττική (Μονές Δαφνιού, Όσιου Λουκά), Νέα Μονή Χίου, Μονή Αγίου Ιωάννη Πάτμου

•    Ιστορικά μοναστήρια: Αρκάδι Ρέθυμνο, Αγία Λαύρα Αχαΐας, Άγιος Ραφαήλ Μυτιλήνης, Κούγκι Σουλίου

•    Μοναστήρια ή ναοί με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος: Άγιος Αχίλλειος - Ασκηταριά Πρεσπών, Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρών, Μοναστήρια ορεινής Αρκαδίας

         

Η Χίος αποτελεί ένα ωραίο προορισμό για απόδραση και φυγή από την καθημερινότητα. Συνδυάζει με ξεχωριστό τρόπο τόσο το φυσικό, όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Τα θρησκευτικά στοιχεία που συγκροτούν τον θρησκευτικό τουρισμό στη Χίο είναι τα ακόλουθα:

     Θρησκευτικά – ιστορικά μνημεία της Χίου (Εκκλησίες και Ιερές Μονές)

     Ιερό προσκύνημα Αγίας Μαρκέλλης της Χιοπολίτιδας

     Θρησκευτικές εορτές της Χίου – Πανηγύρεις («Πανηγύρια»)

     Βυζαντινά και Εκκλησιαστικά Μουσεία Χίου

     Οι Άγιοι της Χίου

     Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική Παράδοση Χίου

     Ξυλογλυπτική – Γλυπτική

     Τεχνική του ψηφιδωτού

     Τεχνική του βοτσαλωτού

     Μουσουλμανικά μνημεία

     Καθολικά Μνημεία της Χίου

     Εβραϊκά Μνημεία της Χίου

Άξια λόγου είναι τα πολλά και σπουδαία ιστορικά – θρησκευτικά μνημεία της Χίου. Μεταξύ άλλων γίνεται αναφορά σε μερικά, όπως: Παλαιοχριστιανική βασιλική στον Εμπορειό,Παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Ισιδώρου (4ος αι.), Νέα Μονή (έτος ιδρύσεως 1042). Πρόκειται για Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς της UNESCO, Παναγία η Κρήνα (έτος ιδρύσεως 1287), Άγιοι Απόστολοι Πυργίου (13ος αι.), Παναγία Σικελιά Διδύμας (13ος αι.), Παναγία Αγιογαλούσαινα (13ος αι.),  Παλαιός Ταξιάρχης Μεστών (15ος αι.), Μονή Αγίων Πατέρων Καρυών (έτος ιδρύσεως 1570), Μονή Τιμίου Προδρόμου ή Μονή Μουνδών Διευχών (έτος ανακαινίσεως 1582), Μονή Αγίου Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου Νεοχωρίου ή Μονή Αγίου Μηνά (έτος ιδρύσεως 1586), Άγιος Γεώργιος Αναβάτου, Σκήτη Αγίων Πατέρων (Προβάτειο όρος), Μονή Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης Βροντάδου ή Μονή Μυρσινιδίου ή Μερσινίδι (έτος ιδρύσεως 1887), Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Χίου (1888), Παναγία Ευαγγελίστρια (Χίος), Μονή ή Ιερός Παρθενών Παναγίας της Βοηθείας, της επονομαζομένης Χρυσαφιτίσσης (Φραγκομαχαλάς) (έτος ιδρύσεως 1930)

ΤΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Ως προς τη μεθοδολογία επιλέχθηκε η ποσοτική έρευνα με χρήση ερωτηματολογίου. Η συγκεκριμένη έρευνα υλοποιήθηκε σε τέσσερα στάδια. Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει το σχεδιασμό του ερωτηματολογίου, το οποίο στηρίχτηκε κυρίως σε ερωτήσεις κλειστού τύπου που επιτρέπουν τη χρήση ποσοτικών αναλύσεων και κάνουν συγκρίσιμες τις απαντήσεις μεταξύ ομάδων ερωτώμενων. Κατά το δεύτερο στάδιο πραγματοποιήθηκε η συμπλήρωση  των  ερωτηματολογίων  από τους φορείς που εμπλέκονται στην τουριστική ανάπτυξη και από διάφορες τουριστικές επιχειρήσεις που ήταν σε λειτουργία κατά την περίοδο της διεξαγωγής της έρευνας.  Στο τρίτο στάδιο έγινε η επεξεργασία των δεδομένων με τη χρήση του λογισμικού SPSS 19.00 και του προγράμματος Excel. Στο τελευταίο στάδιο ερμηνεύτηκαν και αξιολογήθηκαν τα διάφορα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη στατιστική επεξεργασία των συλλεχθέντων πληροφοριών - δεδομένων.

Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της απλής δειγματοληψίας, (simple random sampling) καθώς πρόκειται για την πιο διαδεδομένη μέθοδο και κάθε άτομο στον πληθυσμό έχει την ίδια πιθανότητα να επιλεγεί στο δείγμα. Οι φορείς – ομάδες που επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν στη συγκεκριμένη έρευνα κατηγοριοποιούνται στις ακόλουθες ομάδες: εκκλησία, δημόσιοι φορείς (εμπλεκόμενοι με τον τουρισμό), και τουριστικές επιχειρήσεις (που ήταν σε λειτουργία κατά την περίοδο της διεξαγωγής της έρευνας). Το δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό με ποσοστό 74% όσον αφορά τους συγκεκριμένους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και τις τουριστικές επιχειρήσεις που ήταν σε λειτουργία κατά τη διεξαγωγή της εν λόγω έρευνας. 

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ          

Στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε η πλειοψηφία των πληροφορητών είναι άνδρες (64,16%, ενώ στις γυναίκες αντιστοιχεί το 35,84% του δείγματος). Η  ηλικία των πληροφορητών  κυμαίνεται από 18 έως 65+ έτη. Έχουμε τέσσερις ηλικιακές ομάδες και συγκεκριμένα: Πρώτη ηλικιακή ομάδα: 18-35, με ποσοστό 23,70%. Δεύτερη ηλικιακή ομάδα: 36-50, με ποσοστό 55,49%, Τρίτη ηλικιακή ομάδα: 51-65, με ποσοστό 17,34, και Τέταρτη ηλικιακή ομάδα: 65+, με ποσοστό 3,47%

Η πλειοψηφία (49,71%) των ατόμων του δείγματος είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ένα σημαντικό ποσοστό (39,31%) είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης,  ένα μικρότερο ποσοστό (8,09%) είναι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων, ενώ το  ποσοστό των ατόμων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι αρκετά μικρό (2,89%).           

Ως προς τις κατηγορίες των πληροφορητών το ποσοστό του Δημόσιου Τομέα είναι 22,54% και αναφέρεται στις υπηρεσίες που έχουν άμεση σχέση με τον τουρισμό, όπως: Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (Θεματική Αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού),  Περιφερειακή Ενότητα Χίου (Τμήμα Τουρισμού), Δήμος Χίου (Δημοτική Επιτροπή Τουριστικής Προβολής και Ανάπτυξης), Δήμος Χίου  (Γραφείο Τουρισμού) και Δήμος Χίου (Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων). Το ποσοστό της Εκκλησίας είναι 23,70% και αναφέρεται στην Ιερά Μητρόπολη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών και στους ιερείς των Εκκλησιών και των Ιερών Μονών Χίου. Και τέλος το ποσοστό των Τουριστικών Επιχειρήσεων είναι 53,76% και περιλαμβάνει ξενοδοχεία, τουριστικά γραφεία, καταστήματα τουριστικών ειδών, εστιατόρια  και ενοικιαζόμενα  δωμάτια  (που ήταν σε λειτουργία κατά την περίοδο  διεξαγωγής της  έρευνας).

Βάσει των ευρημάτων της έρευνας διαπιστώνεται ότι η Χίος δεν έχει αναπτύξει ιδιαίτερα το θρησκευτικό τουρισμό (λίγο αναπτυγμένος: 49,13%, αρκετά αναπτυγμένος: 17,92%  και καθόλου αναπτυγμένος: 26,59%).  Και πάλι το αποτέλεσμα συνάδει με  αυτά που προέκυψαν από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας στη δευτερογενή έρευνα . Είναι εμφανές ότι ο θρησκευτικός τουρισμός δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά στο νησί, καθώς δεν υπήρξε και δεν υπάρχει τουριστικός σχεδιασμός με συγκεκριμένες στρατηγικές.

Τα θρησκευτικά μνημεία που παράλληλα έχουν και ιστορικό ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τους περισσότερους  τουρίστες – προσκυνητές.  Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο μπορεί να συνδυαστεί και με τα συστατικά του πολιτισμικού τουρισμού. Ειδικότερα, καθετί που έχει αξία ιστορική, πολιτισμική, αισθητική αλλά και ανθρωπολογική είναι σε θέση να προβληθεί και να αξιοποιηθεί παράλληλα με τον θρησκευτικό τουρισμό.

Είναι χαρακτηριστικές οι απόψεις του δείγματος για τους παράγοντες εκείνους που εμποδίζουν την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού, όπως:  ανεπαρκής τουριστική προβολή, υψηλές τιμές συγκριτικά με άλλους προορισμούς, προβλήματα στις συγκοινωνίες, ελλείψεις σε υποδομές και παρεχόμενες υπηρεσίες και «γεωγραφική απομόνωση» του νησιού.

Εμφανές είναι ότι η σχέση ποιότητας και τιμής, η μετακίνηση, η πληροφόρηση, η καθαριότητα και το επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών  προκαλούν συνήθως δυσαρέσκεια στους επισκέπτες, ενώ οι φυσικές ομορφιές – θέλγητρα, η τοπική φιλοξενία, τα μνημεία, η διαμονή και η εστίαση συγκεντρώνουν υψηλή βαθμολογία στις εντυπώσεις των προσκυνητών.

Σημαντικός είναι ο ρόλος των φίλων και γνωστών στην προβολή και προώθηση της Χίου ως θρησκευτικού τουριστικού προορισμού (77,46%) καθώς επίσης και η δύναμη του διαδικτύου (52,02%).

Η πλειοψηφία του δείγματος, 67 πληροφορητές (αντίστοιχο ποσοστό 38,73%) υποστηρίζουν  ότι οι τουρίστες – προσκυνητές έχουν επισκεφτεί τη Χίο πολλές φορές, 57 (αντίστοιχο ποσοστό 32,95%) απαντούν ότι έχουν έρθει άλλη μία φορά και 49  (αντίστοιχο ποσοστό 28,32%) πιστεύουν ότι οι θρησκευτικοί τουρίστες επισκέπτονται τα θρησκευτικά μνημεία του νησιού για πρώτη φορά. Επομένως, ο θρησκευτικός τουρισμός της Χίου κατά κύριο λόγο φαίνεται να στηρίζεται σε τουρίστες – προσκυνητές που επισκέπτονται το νησί κατ’ επανάληψη.

Η προδιάθεση των ντόπιων είναι λίγο ικανοποιητική απέναντι στους τουρίστες – προσκυνητές, γεγονός που «σημαδεύει» τις εντυπώσεις που έχουν οι τουρίστες για το νησί. Δείχνει ότι πρέπει να γίνει προσπάθεια για αλλαγή νοοτροπίας και στάσης απέναντι στην ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού.

 

Η Χίος είναι ένας τουριστικός προορισμός με ποιοτικά χαρακτηριστικά,  με αξιόλογους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους που, αν αξιοποιηθούν,  μπορούν να συμβάλουν στην τουριστική ανάπτυξή της.  Πράγματι, είναι εφικτό το νησί να υποστηρίξει τον θρησκευτικό τουρισμό και κατ’ επέκταση τον τουρισμό γενικότερα.

Η προτίμηση για τον πολιτισμικό τουρισμό παράλληλα με τον θρησκευτικό συνάδει  με τη βιβλιογραφία σχετικά με τη δημιουργία πλέγματος δραστηριοτήτων στα πλαίσια των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού.  Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η Χίος διατηρεί ζωντανό τον πολιτισμό της μέσα από ήθη, έθιμα και παραδόσεις που αποτελούν ακόμα και σήμερα μέρος της καθημερινής ζωής.

Ο δημόσιος τομέας που εμπλέκεται με την τουριστική ανάπτυξη σε συνεργασία με την εκκλησία μπορούν να αναδείξουν τη Χίο ως θρησκευτικό τουριστικό προορισμό, άξιο να ανταγωνιστεί άλλους τόπους υποδοχής, αρκεί να συνεργαστούν εποικοδομητικά.

Στις προτάσεις – δράσεις του δημόσιου τομέα μεγάλη έμφαση δίνεται στη δημιουργία ειδικών πακέτων ταξιδιών θρησκευτικού τουρισμού (76,87%) και στο συντονισμό των φορέων (76,3%). Ακολουθούν τα μέτρα για τη μείωση κόστους μετακίνησης και διαμονής, η βελτίωση των υποδομών, η αξιοποίηση και συντήρηση των μνημείων και στην έκτη θέση είναι η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Επιπρόσθετα, στις δράσεις της εκκλησίας απαιτείται να δοθεί η πρέπουσα σημασία μεταξύ άλλων στα εξής:

• Τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών για τη φιλοξενία των προσκυνητών,

• Την ίδρυση οργανωμένου γραφείου για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού,

• Την ανάδειξη των βιβλιοθηκών και μουσείων των μοναστηριών και των εκκλησιών, και

• Τη διοργάνωση θρησκευτικών , ιστορικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων

Σχετικά με την προβολή των θρησκευτικών πόρων του νησιού ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην κατασκευή σχετικής ιστοσελίδας στο διαδίκτυο (με συχνή ενημέρωση) με ποσοστό 53,76% και στο συντονισμό με γραφεία ελληνικού τουρισμού στο εξωτερικό με αντίστοιχο ποσοστό 53,18%. Το συγκεκριμένο διάγραμμα αξίζει να σχολιαστεί παράλληλα με τον πίνακα που αναφέρεται στις πηγές πληροφόρησης,  όπου τα άτομα του δείγματος απάντησαν ότι η κυριότερη πηγή πληροφόρησης είναι οι φίλοι και οι γνωστοί (77,46%), στη συνέχεια ανέφεραν το διαδίκτυο και τα Μ.Μ.Ε. (52,02%). Καθοριστική είναι η δύναμη του διαδικτύου και ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων. 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Tα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας επιβεβαιώνουν ότι πράγματι η Χίος είναι ένας τουριστικός προορισμός με ποιοτικά χαρακτηριστικά, με αξιόλογους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους που, αν αξιοποιηθούν, μπορούν να συμβάλουν στην τουριστική ανάπτυξή της. Έχει τις δυνατότητες να αυξήσει την ζήτηση του τουριστικού προϊόντος της, αναπτύσσοντας το θρησκευτικό τουρισμό καθώς έχει ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ο θρησκευτικός τουρισμός, λόγω των πολλών μνημείων, εκκλησιών και μοναστηριών μπορεί να αξιοποιηθεί, αρκεί να καθοριστεί ένα γενικότερο πλαίσιο πολιτικής και στρατηγικής για την τοπική τουριστική ανάπτυξη.

Είναι σημαντικό ότι τα ευρήματα της έρευνας ως προς την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού συμφωνούν με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας στη δευτερογενή έρευνα πως ο θρησκευτικός τουρισμός δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά στο νησί, καθώς δεν υπήρξε και δεν υπάρχει τουριστικός σχεδιασμός με συγκεκριμένες στρατηγικές.

Όπως προκύπτει από την ποσοτική έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίων είναι πολλοί και καθοριστικοί οι  παράγοντες που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού. Απουσιάζουν τόσο οι δράσεις για ολοκληρωμένη προβολή - ανάδειξη του νησιού όσο και ο προγραμματισμός διάσωσης και συντήρησης των φυσικών πλεονεκτημάτων και των πολιτισμικών αξιών. Δεν υπάρχει ούτε συντονισμός μεταξύ των φορέων ούτε συστηματική και στοχευμένη τουριστική κουλτούρα. Η οργάνωση για συγκρότηση θρησκευτικού τουριστικού προϊόντος είναι ανεπαρκής.

Αναμφίβολα, για να σχεδιαστεί επιτυχώς το θρησκευτικό τουριστικό προϊόν της Χίου θα πρέπει να ακολουθηθούν ορισμένα βήματα απαραίτητα για την πραγματοποίηση αυτής της διαδικασίας, όπως: η δημιουργία της θρησκευτικής τουριστικής εικόνας της περιοχής, ο  καθορισμός των ομάδων - στόχων στους οποίους απευθύνεται το νησί, ο προσδιορισμός των προς αξιοποίηση θρησκευτικών – πολιτιστικών πόρων και η εύρεση τρόπων προώθησης - προβολής του προϊόντος. Φυσικά, ο σίγουρος τρόπος προβολής και διαφήμισης της μυροβόλου Χίου είναι οι τουρίστες – προσκυνητές, που ήρθαν, να έχουν μείνει ικανοποιημένοι. Για όλα αυτά κρίνονται απαραίτητα και αναγκαία η σχεδίαση, η οργάνωση και η παρουσίαση σύγχρονων προτάσεων για την ανάπλαση της εικόνας ενός σημαντικού και ώριμου τουριστικού προορισμού, της Χίου, πάντα βέβαια με την συμβολή συγκεκριμένων δράσεων και ενεργειών εκ μέρους όλων των εμπλεκόμενων φορέων.

Είναι απαραίτητο να υλοποιηθούν πολλά με απώτερο σκοπό την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο, όπως: η συνεργασία των  φορέων, η δημιουργία τουριστικής υποδομής, η βελτίωση της προσβασιμότητας, η στοχευμένη διαφήμιση, η διατήρηση της ταυτότητας και αυθεντικότητας του προορισμού, η  βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων προϊόντων  και των υπηρεσιών και η  έμφαση στο αίσθημα ασφάλειας και τη φιλοξενία που προσφέρει το νησί. Επίσης, η δημιουργία  ελκυστικών οικονομικών πακέτων ταξιδιών θρησκευτικού περιεχομένου, η επιδίωξη συνεργασιών με εξειδικευμένα πρακτορεία θρησκευτικού τουρισμού τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό και ο  συνδυασμός των πολιτιστικών, θρησκευτικών και ιστορικών χαρακτηριστικών της Χίου  με την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα δύνανται να συμβάλουν καθοριστικά στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού. Και από την πλευρά της η εκκλησία πρέπει να προβεί στη σύσταση γραφείου θρησκευτικού τουρισμού και την αξιοποίηση των  Εκκλησιαστικών Μουσείων, στη δημιουργία  κατάλληλων υποδομών φιλοξενίας των προσκυνητών, και προσκυνηματικών περιηγήσεων και θρησκευτικών – ιστορικών και πολιτιστικών διαδρομών στο νησί με σκοπό οι επισκέπτες – προσκυνητές να γνωρίσουν τον πλούτο των θρησκευτικών μνημείων. Όμως και η παρουσία του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα του τουρισμού και την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας που διαθέτει, αποτελεί ισχυρό πυλώνα ανάπτυξης.

Εν κατακλείδι επιβάλλεται, θα λέγαμε, η Χίος, ως θρησκευτικός τουριστικός προορισμός να προβάλει μια «δυναμική» και «ισχυρή» ταυτότητα, αφού εμπλουτίσει  και  διαφοροποιήσει το τουριστικό προϊόν της. Ο θρησκευτικός τουρισμός, λόγω των πολλών μνημείων, εκκλησιών και μοναστηριών που διαθέτει η Χίος, μπορεί να αναπτυχθεί, αφού  καθοριστεί ένα σχέδιο πολιτικής και στρατηγικής για την τοπική τουριστική ανάπτυξη. Είναι γνωστό πια ότι σε περιόδους κρίσης και βαθιάς ύφεσης, ο θρησκευτικός τουρισμός ανοίγει νέους δρόμους και αποτελεί μία από τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες μορφές τουρισμού που μπορεί να τονώσει την οικονομία και να προσελκύσει ακόμη περισσότερους τουρίστες. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Κοκκώσης,  Χ., Τσάρτας, Π.  Γκρίμπα, Ελ.  (2011)   Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, Κριτική, Αθήνα
• Λαγός,    Δ.  (2005)  Τουριστική Οικονομική, Κριτική, Αθήνα
• Λαγός,  Δ. (2011),  Δυνατότητες Ανάπτυξης του Θρησκευτικού Τουρισμού στη Νήσο Χίο, Δημιουργική Συνύπαρξη. Έκδοση Επιτροπής Διασύνδεσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου με τη Χιακή Κοινωνία. Τεύχος 6/2011
• Λαγός,  Δ. (2011) Πανεπιστημιακές Σημειώσεις για το Μάθημα «Σχεδιασμός στον Τουρισμό και Κατάρτιση Σχεδίου Τουριστικής Ανάπτυξης», ακαδ. έτος 2011-2012, Β’ εξάμηνο, ΔΠΜΣ «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού», Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος
• Τσάρτας,  Π., (1996) Τουρίστες, Ταξίδια, Τόποι: Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στον Τουρισμό, Εξάντας, Αθήνα

Διαδικτυακοί τόποι

• http://www.ecclesia.gr/greek/monshrines/neamonihiou.html  
• http://www.pvaigaiou.gov.gr 
• http://www.religious-tourism.com
• http://www.traveldailynews.gr
• http://whc.unesco.org/
• http://www.unwto.org
• http://www.world-tourism.org

Για την πλήρη εκδοχή του άρθρου επισκεφτείτε τον ιστότοπο του Ελληνικού Τμήματος της ERSA