Παραδοσιακά Κάλαντα Καρυστίας

 

Κάλαντα "του Φωτού" Καρυστίας

Πολιτιστικά, Παλιά

Τα κάλαντα των Φώτων τα έλεγαν εδώ και αιώνες στην Εύβοια, όπως και τα προηγούμενα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, οι καλαντάρηδες (που έβγαιναν με τα όργανα) και τα παιδιά και οι νέοι (με τα τρίγωνά τους), γυρίζοντας όλα μα όλα τα σπίτια του κάθε χωριού, οι δε συχωριανοί περίμεναν για να φιλέψουν, να τους τα πουν ολόκληρα, από την αρχή μέχρι το τέλος, για το καλό!

Τα κάλαντα του Φωτού στις περιοχές γύρω από την Κάρυστο, είχαν ιδιαίτερη μορφή και ενώ ξεκινούσαν με τους στίχους:

”Σήμερα είναι του Φωτού π` αγιάζουν οι παπάδες
και μεσ’ τα σπίτια μπαίνουνε και λεν τον Ιορδάνη 
βοήθεια να έχουμε τον Άγιο Ιωάννη”,

γνώριζαν στη συνέχεια διάφορες παραλλαγές, ανάλογα με το κάθε σπίτι που τα τραγουδούσαν και έτσι..

* αν η περίπτωση ήταν σπίτι ναυτικών, έλεγαν:
”Μέλι και γάλα στο γιαλό  να ‘ρθούνε τα καϊκάκια,
ναρθεί και μένα  ο γιόκας μου με τα παλικαράκια». 

* αν η περίπτωση αφορoύσε νοικοκυριό με ξενιτεμένους, τραγουδούσαν:
”Το βλέπεις κείνο το βουνό που βασιλεύει τ’ άστρο;
Eκεί κοιμάται ο γιόκας μου μες το μεγάλο κάστρο!
Ποιος είναι άξιος και  καλός να πα να τον ξυπνήσει;”

* τα καλύτερα τα έψελναν στις όμορφες κυράδες:
”Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά καμπανοφρύδα,
κυρά καμπανοφράγκισσα ρωμαίικο το μαντήλι.
Όταν σειστείς και γυαλιστείς και βάλεις τα καλά σου,
άσπρα λουλούδια πέφτουνε απ' την περπατησιά σου!
Και οι στράτες ρόϊδες τρέχουνε και τις χρυσές καμπάνες.
Βαστά καμπάνα με κερί, βαστά με δυό λαμπάδες,
Βαστά με τρεις, με τέσσερις καμπάνα με τη βρύση.
Κυρά μου τα παιδάκια σου θεός να στα χαρίζει,
να τα παντρέψεις με καλό και με ταπεινοσύνη!”

* Για τους νοικοκύρηδες τραγουδούσαν:
”Βρα σηκ’ απάν' αφέντη μου κι άνοιξε το πουγκί σου,
κι άνοιξε το πουγκάκι σου τ' αργυροκλειδωμένο!
Σαν έχεις γρόσια φάε και πιες
φλουριά μην τα λυπάσαι!
Φέρε πανέρια κάστανα, πανέρια λεφκοκάρια,
Φέρε και το γλυκό κρασί, κέρασ' τα παλικάρια!
Κέραστα αφέντη μ' κέραστα, να πούνε και του χρόνου,
του χρόνου και τ' αντίχρονου σαν τούτες τις ημέρες!
Να 'στε καλά να χαίρεστε με μόσχους, με κανέλες!

* αν ήταν περίπτωση σπιτικού με παιδάκια, εύχονταν:
”Κι αν έχεις γιο στα γράμματα
και γιο εις το ψαλτήρι
να ευχηθούμε όλοι μας
να βάλει πετραχήλι!”, αλλά και..

”Κυρά μου τα παιδάκια σου τα μόσχο σου θρεμμένα
η Παναγιά σου τα ‘δωκε κι ο Θιός να στα χαρίσει
να τα παντρέψεις με καλό και με ταπεινοσύνη!
Βρ' αλούσιστα κι αχτένιστα και στο σχολειό τα στέλνεις;
Μα εκεί τα δέρνει ο δάσκαλος με μια χρυσή βεργίτσα
τα δέρνει και η δασκάλισσα με δυό κλωνάρια μόσχο.
Παιδιά μου πούν’ τα γράμματα, παιδιά μου πού ‘ναι ο νους σας;
Τα γράμματα ‘ναι στο χαρτί κι ο νους μας στις κοπέλες
πέρα περά κι αντίπερα, πέρα στις μαυρομάτες,
που κοσκινίζουν τα φλουριά και διαμετρούνε τ' άστρα!
Κι οσ' αστεράκια έχει ο ουρανός λουλούδια στο ακρωτήρι
τόσα καλά να δώσει ο Θιός στο σπίτ' τ’ νοικοκύρη!
Κι εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραΐσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει!

Και του Χρόνου με υγεία, αγαπημένοι Εύβοιας φίλοι! 
Ναταλία Νάτσου-Παπακωνσταντίνου/Εκπαιδευτικός

Κάλαντα, των Φώτων, Καρυστία, Ιανουάριος

1.       Ειδικά τα τοπικά κάλαντα που τραγουδούσαν τα παιδιά της Καρυστίας, πιστεύεται ότι έχουν τις ρίζες τους στα Βυζαντινά ακριτικά πρότυπα. Δυστυχώς, μόνο οι γεροντότεροι πια τα γνωρίζουν και θα είναι μάλλον απίθανο να ακούσετε στην πόρτα σας την παραμονή της Πρωτοχρονιάς:

”Να τα πούμε;
Ναρχιμηνιά, καλή χρονιά, καλώς μας ήβρε ο χρόνος!
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία.
Βαστά εικόνα και χαρτί σταυρό και καλαμάρι.
Το καλαμάριν έγραφε και το χαρτίν ομίλει!
Η Παναγιά τον επαντά μέσα στο σταυροδρόμι.

Βασίλη, πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
Από τη μάνα έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.
Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις κάτσε να τραγουδήσεις.
Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγούδια εγώ δεν ξεύρω.
Αν είσαι συ γραμματικός, πες μας την αλφαβήτα.
Και στο ραβδί του ακούμπησε να πει την αλφαβήτα..

Χλωρό ραβδί, ξερό ραβδί, χλωρά βλαστάρια επέτα
και πάνω στα ξεβλάσταρα πέρδικες ξεφωλιάζουν.

Δεν είν' πέρδικες μοναχές μον' είν' και τρυγονάκια,
και κάτω στις ριζούλες τους πηγάδια και λιβάδια.
Πηγάδια πετροπήγαδα κι αυλές μαρμαρωμένες,
πού κατεβαίνει η πέρδικα και πίνει και ανεβαίνει
και πλένει τη φτερούλα της και λούζει τον αφέντη.

Βρ’ αφέντη, αφέντη, λάφεντε, πέντε φορές αφέντη,
πέντε κρατούν το μαύρο σου κι έξι το χαλινό σου
και δέκα σε περικαλούν, αφέντη μ’ καβαλίκα!
Καβαλικεύεις χαίρεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις,
κι απ' την καμαρωσύνη σου καράβια ν’ αρματώνεις
και τα σκοινιά του καραβιού να τα μαλαματώνεις.
Στην πρύμη σου είν’ το μάλαμα, στην πλώρη το ασήμι,
κι απάνω στην αντένα σου χίλια φλουργιά είν’ δεμένα
και τα σχοινιά του καραβιού σύρματα είν’ δεμένα,
που κοσκινίζουν τα φλουριά και δριμονίζουν τ΄άσπρα
κι από τα δριμονίσματα κέρνα τα παλικάρια!
Kέρνα τα αφέντη, κέρνα τα, να πούμε και του χρόνου,
του χρόνου και τ' αντίχρονου σαν τούτες τις ημέρες
να 'στε καλά να χαίρεστε με μόσχους και κανέλες.

Κι εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.
Και του χρόνου!”

Από το ΕΥΒΟΙΑΣ ΦΙΛΟΙ BLOGSPOT.COM

 

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γενναρίου,

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία

Βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι

Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί ν’ ομίλει.

Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις

Από τη μάνα έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.

Κάτσε να φας κάτσε να πιεις κάτσε να τραγουδήσει

Κάτσε τον πόνο σου να πεις να μας καλοκαρδίσεις.

Εγώ γράμματα μάθαινα τραγούδια δεν ήξεύρω.

Αφού μαθαίνεις γράμματα πες μας την αλφαβήτα.

Στηρίχθη στο ραβδάκι του να πει την αλφαβήτα

Χλωρό ραβδί, ξερό ραβδί, χλωρά βλαστάρια πέτα,

Κι απάνω στα βλαστάρια του πέρδικες κελαίδούσαν

Δεν ήταν μόνο πέρδικες ήταν και αηδονάκι,

Κατέβηκε μια πέρδικα να βρέξει το φτερό της

Να λούσει τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο.

Για σένα πρέπει αφέντη μου καρέκλα καρυδένια,

για ν’ ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια.

Πολλά είπαμε τ’ αφέντη μας ας πούμε της κυράς του.

Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα

που ‘χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγγάρι ‘στήθι,

κυρά μας γλυκομίλητη στον κόσμο ξακουσμένη.
Πολλά είπαμε και της κυράς να πούμε στα παιδιά σας,

παιδιά πού’ναι στα γράμματα, παιδιά  στους ξένους τόπους

του χρόνου και τ’ αντίχρονου σαν τούτες τις ημέρες

όλοι μαζί να χαίρεστε με μόσχους και κανέλες.

Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει

Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει

Κι αν έχει κόρη όμορφη να βγει να μας κεράσει.

Και του χρόνου.

Σήμερα είναι του Φωτού π` αγιάζουν οι παπάδες 

και μες τα σπίτια μπαίνουνε και λεν τον Ιορδάνη, 

βοήθεια να έχουμε τον Άγιο Ιωάννη….»

Μέλι και γάλα στο γιαλό ναρθούν τα καϊκάκια, 

ναρθεί και μένα ο γιόκας μου με τα παλικαράκια».

Το βλέπεις κείνο το βουνό που βασιλεύει τα` άστρο, 

εκεί κοιμάται ο γιόκας μου μες το μεγάλο κάστρο. 

Ποιος είναι άξιος και καλός να πα να τον ξυπνήσει, 

Κι` αν έχεις γιο στα γράμματα και γιο εις το ψαλτήρι 

να ευχηθούμε όλοι μας να βάλει πετραχήλι 

Κυρά ψιλή κυρά λιγνή κυρά καμπανοφρύδα,

κυρά μου τα παιδάκια σου θεός να στα χαρίζει , 

να τα παντρέψεις με καλό και με ταπεινοσύνη.

Αν έχεις κόρη όμορφη βάλτη να μας κεράσει 

να ευχηθούμε όλοι μας να ζήσει να γεράσει. 

Η δώστε μας τον κόκορα ή δώστε μας την κότα 

ή δώστε ότι θέλετε να πάμε σ` άλλη πόρτα. 

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,

αλλά σας αγαπούσαμε και ήλθαμε να τα πούμε. 

 Όταν γεννήθηκε ο  Χριστός με το σταυρό στο χέρι/ όλα τα πάντα ευλόγισε με το δεξί του χέρι.

Αρχημηνιά και αρχηχρονιά /καλώς μας βγήκε ο χρόνος. / 'Αγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρία.

Βαστάει εικόνα και χαρτί /χαρτί και καλαμάρι/ Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί ομήλει.

Μα η Παναγιά τον απαντά μέσα στο σταυροδρόμι.

Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις?

Από την μάννα μου έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.

Κάτσε να φας /κάτσε να πιείς/κάτσε να τραγουδήσεις/

Μα γω γράμματα μάθαινα /τραγούδια δεν ήξερα/

Και αν είσαι εσύ γραμματικός/ πες μας την αλφαβήτα.

Ξερό ραβδί/ ξερό ήτανε/χλωρά βλαστάρια βγάζει/ και πάνω στα βλαστάρια του πέρδικες ξεφωλιάζουν.

Δεν ήταν μόνο πέρδικες/ μόνο είναι και τρυγονάκια.

Τρυγοχό-πέτρο- τρύγονο και άλλες μαρμαρωμένες που κατεβαίνει η πέρδικα και πίνει/ και ανεβαίνει και βρέχει την φτερούγα της και λούζει τον αφέντη.

Αφέντη αλούφεντα/πέντε φορές αφέντη/πέντε κρατούν τον μαύρο σου και έξι το χαλινό σου/

και χίλιοι σε παρακαλούν αφέντη καβαλήκα.

Καβαληκεύεις χαίρεσαι/πεζεύεις καμαρώνεις/ και απ την καμαρωσύνη σου /καράβια να αρματώνεις.

Στην πλώρη του το μάλαμα και στην κουβέρτα ασήμι  /και στα πανιά του καραβιού/συρματα δεμένα.

Ζευγά-ζευγά πρωτό/ζευγά πρώτο μου/ ζευγολάτη το να σου βόδι δράκοντας και το άλλο σου λιοντάρι.

Μαργαριτάρι έσπειρες μάλαμα να θερίσεις /κι όπου να ρίχνεις το κλωνί/χίλια κιλά να κάνεις/και με τα κοσκινίσματα σκλάβους να ξαγοράζεις.

Πολλά είπαμε του αφέντη μας του πολυχρονεμένου /τώρα θα πούμε  και της κυράς της καλοκαρδισμένης.

Κυρά λιγνή/κυρά ψηλή/κυρά καμπανοφρύδα /κυρά καμπανοφράγκισα/ρωμέικο το μαντήλι/όταν ξυστείς και γιαλιστείς και βάλεις τα καλά σου.

Μα οι στρατεδόνες έρχονται  και οι εκκλησιές καμπάνα σπάσαν/

Καμπάνα με ένα ερί σπάσανε 2 καμπάνες/3 με 4 καμπάνες.

Με την βρύση κυρά μου τα παιδάκια σου τα μοσχο σου θρεμμένα /να τα παντρέψεις με το καλό και με ταπεινωσύνη .

Τ άλουστα κι αχτένιστα  και στο σχολειό  τα στέλνεις /μα κει τα δέρνει ο δάσκαλος  με μια χρυσή βεργίτσα ./ Τα δέρνει και η δασκαλίτσα με δυο κλωνάρια μόσχο. Παιδιά μου, πουν τα γράμματα? 

Πουν ο νου σας?

Το γράμμα είναι στο χαρτί και ο νους μας στις κοπέλες/πέρα πέρα και αντίπερα/πέρα στις μαυρομάτες που κοσκινίζουν τα φλουριά και διαμοιράζουν τ άστρα.

Θα πούμε και τον γιο, μα η ώρα δεν μας παίρνει.

Τα στέρια πάνε και έρχονται και η πούλια βασιλεύει.

Του ουρανού λουλουδιές στ ακρωτήρι τόσα να δώσει ο Θεός σε σένα νοικοκύρη.Μα εδώ που τραγουδήσαμε /πέτρα να μην ραγίσει /και ο νυκοκοίρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει.

Για σήκω πάνω αφέντη μας κι άνοιξε το πουγκί σου/κι άνοιξε το πουγκάκι σου το χιλιοκλειδωμένο. Κι αν έχεις γρόισα φάε και πιές φλουριά μην τα λυπάσαι.

Φέρε πανέρια κάστανα /πανέρια λεφτοκάρια/φέρε και το γλυκό κρασί/κέρνα τα παλικάρια.Κέρασε αφέντη κέρασε να πούμε και του χρόνου.

Του χρόνου και αντίχρονου /σαν τούτες τις ημέρες/νάστε καλά να χαίρεσαι/με μόσχους και κανέλες.