Αρβανίτες

 kavodoros.blogspot.com

Αρβανίτες

Αρβανίτες: Η εγκατάσταση ενός λάου στο νησί Η μερική κατάλυση του Βυζαντίου μετά το 1204, η δημιουργία των αυτοκρατοριών της Τραπεζούντας και Νίκαιας, η ίδρυση των δεσποτάτων (Μιστρά, Ηπείρου) στον κυρίως Ελλαδικό χώρο καθώς και επιμέρους πριγκιπάτων, η  παρουσία δυτικοευρωπαίων και όπου πολλές επικράτειες ήρθαν στην κατοχή τους, οι διενέξεις και συγκρούσεις καθόλα την Βαλκανική είχε ως αποτέλεσμα της μετακινήσεις λαών αλλάζοντας τον εθνολογικό χάρτη των τόπων αλλά και της ιστορίας. Οι Αρβανίτες υπήρξαν νομαδικός λαός, όπου μετακινηθήκαν και εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλία κατά των 13ο αιώνα, αργότερα μετακινηθήκαν νοτιότερα και βαθμιαία διεκπεραιώθηκαν στην Πελοπόννησο, Αττική, Ν. Εύβοια και στα νησιά Ύδρας, Άνδρου και Σπέτσες. Οι επί τόπου ηγεμόνες Βυζαντινοί ή Ενετοί ένιπτε προσεταιρίζονταν και εποφθαλμιούσαν την επικουρία αυτού του λαού. Η ονομασία Αρβανίτης αποτελεί μια παραφθορά του Αρβωνίτης ή Αρβώνιος και προήρθε από το Αρβάνων ή Άρβων  μια ορεινή περιοχή της ηπείρου όπου τοποθετείται  ανάμεσα στη σημερινή Αλβανία και του κράτος των Σκοπίων , βορειοτέρα του ποταμού Σκούμβρη. Η πρώτη αναφορά παρατίθεται ήδη από τον 11ο αιώνα και έπειτα από Βυζαντινούς συγγραφείς , όπως της Άννας Κομνηνής. Ιστορικό υπόβαθρο Η Εύβοια και πιο συγκεκριμένα η επικράτεια της Καρύστου κατά τον 15ο αιώνα, αποτελούσε μια αραιοκατοικημένη περιοχή ενώ τα γύρω χωριά είχαν ερημώσει, οι κάτοικοι να ανέρχονταν πιθανώς -σύμφωνα με εκτιμήσεις - κάπου στις 2000. Οι συγκρούσεις Καταλανών και Ενετών ,η έξαρση της πειρατείας, οι επιδρομές των τούρκων καθώς και η εμφάνιση της πανώλης ήταν αποτέλεσμα στο πληθυσμιακό μαρασμό και ερήμωση της περιοχής. Οι Βενετοί ηγεμόνες του νησιού και της Καρύστου άδραξαν την ευκαιρία και με προνομία, φοροαπαλλαγές κτλ άρχισαν να προσελκύουν Αρβανίτες προς εγκατάσταση στην Νότια Εύβοια. Οι βενετοί είχαν εκτιμήσει τις μαχητικές ικανότητες των Αρβανιτών όποτε απαλλάσσοντας τους από κάθε αγγαρεία και δίνοντας άλογα αντίστοιχα των ανδρών της κάθε οικογενείας, αποτέλεσε αν μη τη άλλο μια επένδυση στη δημιουργία ενός μισθοφορικού στρατού με εξοχές ικανότητες στην ιππασία και την τοξοβολία. Καθόλου τυχαία ότι η εγκατάσταση τους γίνονταν περιμετρικά από τα μεγάλα αστικά κέντρα δημιουργώντας ένα είδος «ζώνη άμυνας», άλλωστε οι επιθέσεις από την Ασία είχαν αρχίσει να διαφαίνονται ήδη. Κάβο Ντόρος Ο αριθμός των αρβανιτών που εγκαταστάθηκε στη περιοχή του Κάβο Ντόρου μας είναι άγνωστος, αναμφισβήτητα υπήρχε ελληνικός πληθυσμός ας λάβουμε υπόψη ότι πολλά χωριά της περιοχής είχαν ελληνικές ονομασίες όπως το Κόμητο, την Ζαχαριά, το Θύμι , την Αμυγδαλιά ενώ αρβανίτικες το χωριό Βρέστυδες (από την Αρβ. Βρέστ= αμπέλι) Σιμικούκι όπου υπάρχουν ως σήμερα με εξαίρεση το χωριό Δράμεσι ( από τη λέξη Ντρούμσα, είδος τροφίμου ) που μετονομάστηκε Ευαγγελισμός το 1954. Η αρβανίτικη διάλεκτο η οποία κυριαρχούσε στην καθημερινότητα μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, είχε ένα χαρακτηριστικό την έλλειψη γραπτής παράδοσης γεγονός που αποτέλεσε την αίτια τους τελευταίους αιώνες κομμάτια της ιστορίας του Καφηρέα να παραμένει άγνωστη, γραπτές αναφορές για τα χωριά τον 18ο και 19ο αιώνα υπάρχουν μόνο από περιηγητές που επισκέφτηκαν ή είδαν την περιοχή παραπλέοντας με κάποιο πλοίο, τα χωριά εκείνα και κατέγραψαν τις δικές τους απόψεις και εκτιμήσεις. Απρίλιος του 1402 έχουμε την πρώτη εγκατάσταση Αρβανιτών στο νησί, ενώ η δεύτερη συνέβη κατά το 1425 όπου 300 περίπου οικογένειες εγκαθίστανται στις υπώρειες της Όχης και πλέον αποτελούν μια νέα πραγματικότητα για την Νότια Εύβοια και μέσα στην πορεία των χρόνων και της ιστορίας να αποτελούν συμφυές κομμάτι με αυτό τον τόπο του Κάβο Ντόρου. Οι αρβανίτες είχαν κοινή πορεία με τους γηγενείς Έλληνες στην διάρκεια της τουρκοκρατίας , πολλοί αγωνιστές όπως ο Νικόλαος Κριεζώτης ήταν αρβανίτικης καταγωγής, παράλληλα το γεγονός ότι ανήκαν στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία τους καθιστούσε αναπόσπαστο κομμάτι και μέρος του Έθνους των Ελλήνων.     Η φωτογραφία  http://kleftouria.blogspot.com/  Αρβανίτες της Άνδρου, πηγή εικόνας

Αρβανίτικα: Μια άλλη διάλεκτος στην επικράτεια του Κάβο Ντόρου Αρβανίτικα: Μια άλλη διάλεκτος στην επικράτεια του Κάβο Ντόρου Αρβανίτικα μια επιμέρους διάλεκτο της τοσκικής γλώσσας και η κατεξοχήν των Αρβανιτών ενός λαού με κοιτίδα το Άρβανον, μια απροσδιόριστη και άγνωστη γεωγραφικά και ιστορικά αντίστοιχα περιοχή της Βορείου Ηπείρου κατά τον μεσαίωνα. Οι κάτοικοι αυτής της περιοχής μετακινήθηκαν, εξαιτίας των διαφόρων συγκρούσεων και των διενέξεων στα εδάφη της Βαλκανικής, προς την Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα κατά τον 13ο αιώνα. Η αρβανίτικη γλώσσα θα είναι αυτή που θα ομιλείται και θα επικρατήσει σε όλα τα μέρη που κατοικήθηκαν από αρβανίτες κατά τον 14ο και τον 15ο αιώνα. Περιοχές της Αττικής  όπως τα Σπάτα, το Κορωπί, τα Μεσόγεια, κάποια μέρη της Κορινθίας και της Πελοποννήσου, νησιά του Αργοσαρωνικού και των Κυκλάδων (στην Άνδρο, στην βόρεια πλευρά της είχαν εγκατασταθεί αρβανίτες) και τέλος στην Εύβοια, στην ανατολική και στην νότια πλευρά του νησιού είχαν εγκατασταθεί, είναι μερικά από τα μέρη που ηχούσε η αρβανίτικη διάλεκτος καθόλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας μέχρι και τις πρώτες του 20ου  αιώνα.   1402-1425 στην Εύβοια Τον Απρίλιο του 1402 θα ξεκινήσει ο πρώτος εποικισμός των Αρβανιτών στο νησί ύστερα από διάταγμα των Βενετών. Ο αριθμός τους ενδεχομένως μερικές εκατοντάδες, που μαζί με τις οικογένειες τους και τα υπάρχοντα τους, θα εξαπλώνονταν σε όλα αυτά τα ορεινά σημεία και μέρη του Καφηρέα στην πάροδο του χρόνου θα συγχρωτιστούν και ταυτιστούν με αυτό τον άγνωστο τόπο. Τρόπος ζωής Οι εκτάσεις εκεί θα καλλιεργούνταν από αυτούς τους νέους εποίκους τόσο για την παράγωγη αγαθών  της κάθε οικογένειας ή αποτελούσαν βοσκοτόπια, καθότι η περιοχή δύναται επί το πλείστον για την κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι της τότε αυτάρκεις, αν και φτωχοί, ζούσαν σε αυτές τις πλευρές του νησιού χωρίς την ανάγκη για προμήθεια αγαθών από τις πόλεις όπως της Καρύστου. Η μεγαλύτερη πόλη νότια της Εύβοιας και τότε την οποία οι κάτοικοι του Κάβο Ντόρου, στην τοπική τους γλώσσα, θα ονόμαζαν «χώρα» ή «χώρ», όπως και πολλές κωμοπόλεις ή μεγαλοχώρια κοντά σε παράλια ιδίως σε νησιά και είναι γνωστά με αυτήν την ονομασία ακόμα και σήμερα. Τα αρβανίτικα θα αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι με αυτά τα μέρη και χωριά του Κάβο Ντόρου, παραμένοντας για μερικούς αιώνες, όχι μόνο η βασική αλλά και μοναδική ίσως γλώσσα επικοινωνίας των κατοίκων εκεί. Ανθρώπων ορεσίβιων που κείτονταν, κινούνταν και εργάζονταν στα επί μέρους μέρη και υπώρειες του όρους Όχη, καθώς και στις επιμέρους κορυφές των βουνών του Καφηρέα, της Κερασιάς, της Πρόκας, της Καθάρας κτλ που ως βοσκοί ή κυνηγοί διέσχιζαν καθημερινά αυτές άγνωστες πλευρές της Καρυστίας. Μία άλλη γλωσσική επικράτεια Το μέρος όπου τα αρβανίτικα διατήρησαν έντονη την παρουσία τους μέχρι και τον 21ο αιώνα ήσαν τα χωριά του Κάβο Ντόρου. Στην συγκεκριμένη περιοχή όχι μόνο οι ηλικιωμένοι, αλλά και οι νεότεροι, γνώριζαν και ομιλούσαν αυτήν την διάλεκτο και η οποία αποτελούσε την κύρια γλώσσα επικοινωνίας και συνεννόησης τους μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες. Τα χωριά στα οποία διατηρηθήκαν και ομιλούνταν τα αρβανίτικα στο Κάβο Ντόρο, αφορά κυρίως οικισμούς στην ανατολική πλευρά του. Ξεκινώντας από το Κόμητο και φθάνοντας μέχρι το Καλλιανού, όπου και ο βασικός πυρήνας του Καφηρέα, τα αρβανίτικα δεν είναι μόνο μια διάλεκτος των ηλικιωμένων αλλά και λαλιά που θα χρησιμοποιείται από τους νέους ακόμα και από τα μικρά παιδιά. Μέρη στα οποία μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες υπήρχαν άνθρωποι εν ζωή, συνήθως γυναίκες, που δεν γνώριζαν καθόλου την ελληνική γλώσσα παρά μόνο τα αρβανίτικα. Γεγονός που οφείλονταν στον αναλφαβητισμό, να σημειωθεί ότι τα κορίτσια παλαιότερα εκεί δεν πήγαιναν σχολείο (εξαιτίας συνθηκών, αντιλήψεων κτλ) κάτι που συνέβαινε τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα.   Τοπωνύμια και ακτωνύμια. Διανύοντας την περιοχή αυτή, ιδίως μετά το χωριό Κόμητο, τα τοπωνύμια και ακτωνύμια αποτελούν αρβανίτικες λέξεις. Ονομασίες που απαντώνται καθόλη την έκταση της περιοχής μέχρι και βορειότερα των ακτών του Καλλιανού όπου και φθίνουν. Λέξεις όπως «τσέπι», «σπέλα κόρμπι» και «προβάτσι» (που σημαίνουν αντίστοιχα ακρωτήρι, σπηλιά του κόρακα και κάποιο χόρτο ή θάμνο που ευδοκιμεί εκεί) είναι μόνο μερικά από τα ακτωνύμια του Κάβο Ντόρου. Παράλληλα έχουμε και τις αντίστοιχες ονομασίες θέσεων και περιοχών με γνωστότερη την λέξη «γκούρι» που σημαίνει βράχος, που είναι και  από τα επικρατέστερα τοπωνύμια που συναντώνται σε πολλά σημεία του Καφηρέα. Τα συγκεκριμένα ακτωνύμια και τοπωνύμια είναι μόνο μερικές από τις ονομασίες στην περιοχή, που ως «ιστορικά δοκίμια» αφηγούνται μια παρελθοντολογική περίοδο για ανθρώπους, που τα άφησαν εκεί σαν το δικό τους στίγμα σε αυτές τις απόκρημνες ακτές. Χωράφια, κτήματα, βοσκότοποι στο Κάβο Ντόρο έχουν μια αρβανίτικη λέξη ή εκφορά για ονομασία που χρησιμεύουν για τον προσανατολισμό των κατοίκων εκεί, καθώς και για την ταυτοποίηση τους με την παρουσία τους σε ένα αλλιώτικο και νοερό χάρτη του κάθε χωριού. Ονομάτισμα ή επίθετα που κληροδοτήθηκαν τυχαία ή σκόπιμα κάποτε, από κάποιους που ζήσαν σε αυτά τα μέρη, τα οποία  αποτελούν ένα ιδιότυπο σήμα κατατεθέν ακόμα και σήμερα. Οικισμοί όπως το Σιμικούκι, το Καψούρι και το Ντράμεσι ή Δράμεσι έχουν ονομασίες εκφοράς αυτής της άγνωστης γλώσσας, η οποία χαρακτηρίζεται από τους γλωσσολόγους και ειδικούς ως υπό εξαφάνιση.   Άνθρωποι εκτός Κάβο Ντόρου Στατιστικά δεν μπορεί να αποδοθεί με ακρίβεια ο αριθμός αυτών που γνωρίζουν ή καταλαβαίνουν, πολύ καλά ή ελάχιστα, αυτήν την άγνωστη διάλεκτο που υπάρχει στην χώρα μας. Πάνω σε αυτό μοναχά γνώμες, εικασίες και εκτιμήσεις θα μπορούσαν να ειπωθούν όσο αφορά αυτό το ζήτημα και κατά προσέγγιση κάποιοι ειδικοί ερευνητές θα έδιναν κατά προσέγγιση ένα ποσοστό ή αριθμό όσων μιλούν ή απλώς καταλαβαίνουν τα αρβανίτικα.   Άνθρωποι που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στην Αθήνα ή στην Κάρυστο (ή σε αλλά μέρη ή το εξωτερικό) και οι οποίοι κατάγονται από αυτά τα χωριά –μάλιστα και από τις δυο πλευρές των γονιών τους- γνωρίζουν (άσχετα αν δεν μιλούν ) και καταλαβαίνουν τα αρβανίτικα, δύνανται μάλιστα με σχετική ευκολία να μεταφράσουν, λέξεις ή και προτάσεις αυτού του γλωσσικού ιδιώματος που αντηχούσε κάποτε σε όλη αυτήν την βόρεια πλευρά της Όχης όπως και σε αλλά χωριά στην κεντρική και ανατολική πλευρά του νησιού. Χωριά που δεν ομιλούνται τα αρβανίτικα Χωριά στην ευρύτερη περιοχή της Ν. Καρυστίας και κατ’ επέκταση του Κάβο Ντόρου, όπως το Πόθι, το Γιαννίτσι, το Κοίλωση , χωριά στο εσωτερικό του Ακρ. Φιλάγρα τα οποία μολονότι κατοικήθηκαν από τους αρβανίτες κατά τον μεσαίωνα ελάχιστοι κάτοικοι γνωρίζουν τα αρβανίτικα, κυρίως ηλικιωμένοι, ενώ οι νέοι δεν γνωρίζουν καθόλου αυτήν την διάλεκτο. Το ίδιο ισχύει και στα παρακείμενα χωριά όπως το Παραδείσι, τον Μελισσώνα, το Φρύγανι καθώς και τον Άγιο Δημήτριο.   Μέρη που δεν κατοικήθηκαν από αρβανίτες Θέσεις, οικισμοί καθώς και συμπλέγματα αγροικιών κατά μήκος της Νότιας και κεντρικής Εύβοιας, μια έκταση μεταξύ της Αχλαδερής και τις εσχατιές της Καρυστίας δηλ. του Καφηρέα, οι οποίες ποτέ δεν κατοικηθήκαν από αρβανίτες. Πόλεις ή κωμοπόλεις όπως το Αλιβέρι, το Αυλωνάρι, τα Στύρα, το Μαρμάρι και η Κάρυστος δεν υπήρχαν εξ αρχής αρβανίτες παρά μόνο περιμετρικά σε αυτές, όπως επίσης και στα χωριά Πλατανιστός και τα Αντιά, τα μοναδικά του Κάβο Ντόρου που δεν κατοικηθήκαν από αρβανίτες και συνεπώς δεν γνώριζαν την αντίστοιχη γλώσσα τους. Ιστορικό κενό Τμήματα της ιστοριογραφίας των τελευταίων αιώνων, όσον αφορά την περιοχή του Καφηρέα, θα παραμείνουν άγνωστα καθότι τα αρβανίτικα στερούνται γραπτής παράδοσης με αποτέλεσμα οι όσες αφηγήσεις ή συμβάντα που διασώθηκαν, αλλοιωμένες έστω, οφείλονται μόνο σε προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της.   Γραπτές αναφορές για τα χωριά εκείνα, κατά τον 18ο ή τον 19ο αιώνα, θα υπάρξουν από περιηγητές που επισκέφτηκαν ή αντίκρισαν την περιοχή παραπλέοντας με κάποιο πλοίο το στενό του Καφηρέα. Οι διάφοροι αυτοί επισκέπτες και μη κατέγραψαν τις απόψεις, τις εντυπώσεις και τις εκτιμήσεις τους τι οποίες αργότερα δημοσίευσαν. Παράλληλα σε χάρτες της εποχής αυτής εντοπίζονται και σημειώνονται, παρόλα τα λάθη τους, πολλά χωριά ή και λιμάνια τα οποία σήμερα δεν υφίστανται. Καταγωγή; Η καταγωγή των αρβανιτών αποτελεί ένα επί μέρους πελασγικό φύλο με διάφορα και αλλοίωση της γλώσσας τους και εθίμων τους καθώς και κουλτούρα τους, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν κατά κάποιο τρόπο «τα πρώτα ξαδέλφια» των Ελλήνων όπως είναι οι Αυστριακοί ή οι Ολλανδοί με τους Γερμανούς ή άλλες εθνότητες της Βαυαρίας. Ουσιαστικά οι Αρβανίτες είναι λαός που αποτελεί μια εξελληνισμένη ομάδα ή εθνότητα που παρέμεινε αυτούσια ή αλλοιώθηκε στην πορεία με άλλους γηγενής και μη πληθυσμούς στις επί μέρους περιοχές της Ελλάδας έχοντας όμως κοινή πορεία, διαδρομή καθώς και σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Τα χωριά του Κάβο Ντόρου ίσως και μελλοντικά να έχουν ονομασίες και τοπωνύμια αυτής της «ξενικής» απόχρωσης και οι οποίες θα αποτελούν ένα είδος «μνημείου», που διασώθηκε και κληροδοτήθηκε από μια άλλη εποχή και λαό που η γλώσσα του ζυμώθηκε με την ελληνική και σε αυτήν απαντάται η λέξη «Ρωμιός», άλλωστε την ελληνική γλώσσα οι κάτοικοι εκεί ακόμα και σήμερα στα αρβανίτικα τα λένε «Ρωμαίικα».