ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΙΑ- Έρευνα της Κατερίνας Αποστολάτου.

Έρευνα της Κατερίνας Αποστολάτου.

ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΣΤΙΑ

“Εὐχαριστῶ τὶς μακριὲς σειρὲς

τῶν προγόνων, ποὺ δούλεψαν τὴ φωνή,

τὴν τεμαχίσαν σὲ κρίκους, τὴν κάμαν

νοήματα, τὴ σφυρηλάτησαν ὅπως

τὸ χρυσάφι οἱ μεταλλουργοὶ κ᾿ ἔγινε

Ὅμηροι, Αἰσχύλοι, Εὐαγγέλια

κι ἄλλα κοσμήματα.

Μὲ τὸ νῆμα

τῶν λέξεων, αὐτὸν τὸ χρυσὸ

τοῦ χρυσοῦ, ποὺ βγαίνει ἀπ᾿ τὰ βάθη

τῆς καρδιᾶς μου, συνδέομαι· συμμετέχω

στὸν κόσμο.

Σκεφτεῖτε:

Εἶπα καὶ ἔγραψα, «Ἀγαπῶ».“

Ν. Βρεττάκος

Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να δώσουν με κάποιον τρόπο “φωνή”, με την ευρύτερη έννοια, στον πόνο και τη θλίψη που τους κατακλύζει.

Στην Καρυστία συναντάει κανείς επιτύμβιες επιγραφές στους τάφους κάποιων νεκροταφείων με λουλούδια και άλλα διακοσμητικά σχέδια και στιχάκια (ή αλλιώς στιχοπλόκια) χαραγμένα με καρφί πάνω σε πέτρα. Οι περισσότερες σώζονται σήμερα στο κοιμητήριο του Βατησίου και είναι έργα του αυτοδίδακτου καλλιτέχνη Γιάννη Ράφτη (ή Ράπτη).

Μια άλλη ιδιαιτερότητα της περιοχής είναι ότι στα νεκροταφεία των χωριών του Καβοντόρου συναντάει κανείς υπέργεια κατασκευάσματα/οστεοφυλάκια (κοιμητήρια) φτιαγμένα με έναν ιδιαίτερο, μοναδικό τρόπο με πέτρα της περιοχής. Κατά τον αρχαιολόγο Χ. Φαράντο, ο οποίος έχει ασχοληθεί σε βάθος με τα νεκρικά έθιμα της Καρυστίας, η ιδιοτυπία τους συνίσταται στο ότι είναι (α) οικογενειακά, (β) χτισμένα με σχιστόπλακες και στο ότι (γ) φέρουν στοιχεία οικοδομικής αρχαιότροπα (είχαμε γράψει σχετικά το 2021). Είναι δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, αγνώστων τεχνιτών που δυστυχώς σιγά σιγά εξαφανίζονται. Στην μπροστινή τους πλευρά έχουν δύο ανοίγματα. Το κάτω είναι πάντα τετράγωνο και έχει διαστάσεις, ώστε να χωράει να περάσουν μέσα από αυτό τα οστά του νεκρού τυλιγμένα σε ένα πανί. Το επάνω άνοιγμα είναι τετράγωνο ή τριγωνικό, τυφλό και χρησιμοποιείται για να τοποθετείται αναμμένο κερί. Η στέγη είναι καλυμμένη με χώμα και σχηματίζεται με πλάκες τοποθετημένες με εκφορικό τρόπο. Σε κάποιες περιπτώσεις η οροφή δεν είναι επίπεδη, αλλά κυρτωμένη. Κάποια από αυτά τα οστεοφυλάκια έχουν σοβατιστεί με ασβέστη.

Ελάχιστα τέτοια οστεοφυλάκια απομένουν στον Καβοντόρο, κάτι που δυστυχώς διαπιστώσαμε το καλοκαίρι που πέρασε σε κοιμητήρια της περιοχής (βλ. φωτογρ.). Επίσης πολλές από τις επιγραφές που έχουν ευτυχώς διασωθεί, έχουν ενσωματωθεί σε νεότερους τάφους (βλ. φωτογρ.). Καταγράψαμε τα στιχάκια για να μην χαθούν με τον χρόνο.

Στην Καρυστία δεν μοιρολογούν τον νεκρό όπως σε άλλες περιοχές όπως η Μάνη, αλλά τον θρηνούν με απλές θρηνητικές φράσεις υπό τη μορφή συζήτησης μαζί του, που συχνά έχουν έναν λυπημένο μελωδικό τόνο. Παρακάτω σε μετάφραση ένα μικρό απόσπασμα από αρβανίτικο θρηνώδες άσμα από το χωριό Αγαθός:

“Ο Θεός σε θέλει για βοηθό.

Γύρνα αφέντη μου πίσω

μη μ’ αφήνεις μόνη μου.

Εμένα δεν με λυπάσαι;

Με ποιόν θα κουβεντιάζω,

με ποιόν θα κοιμάμαι

εγώ τώρα αγκαλιά;”

Ετσι λιτά και απέριττα σε τοπική διάλεκτο και με την άφθονη πέτρα της Καρυστίας εκφράζεται η απεγνωσμένη προσπάθεια να αντέξει η ψυχή στα δύσκολα. Και όλα συνοψίζονται, όπως στο ποίημα του Ν. Βρεττάκου, στο ρήμα “αγαπώ”.

Πηγές:

Φαράντος Δημ. Χαράλαμπος: ''Τα νεκροταφεία και τα νεκρικά έθιμα της περιοχής Κάβο Ντόρο της Εύβοιας'', Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, Τόμος Κ, 1975.

Γιάννης Π. Γκίκας: Οι Αρβανίτες και το αρβανίτικο τραγούδι στην Ελλάδα, 1978.

AKTAIO (Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου)

Ενθάδε κείτε Ευάγγελος Κ., ετών 10
πνιγείς την 9. Μαρτίου 1937
“Ω αναγνώστα πρόσεξε
να ειδής τη μέγα κρίμα
10 ετών ήμαν παιδή
και με έπνιξε το κύμα.
Το κύμα που με έπνιξε
στης θάλασας το βάθος
στα αδέλφια μου άφησε καϊμό
και στους γονείς μου πάθος” 

Καλλιανός

ΒΑΤΗΣΙ
Οικογενειακός τάφος οικ. Ράπτη

“Τα νιάτα δεν τα χάρηκα
ούτε τη λεβεντιά μου
και ορφανά τα άφηκα
τον άνδρα και παιδιά μου
Αι θυγατέρες σου αι τρεις
μαζί και ο σύζυγός σου
θρηνούν απαρηγόρητα
τον άδικο χαμό σου

Ω διαβάτα που περνάς
σταμάτησε το βήμα
στάσου και χύσε δάκρυα
εις το δικό μου μνήμα” 

ΚΑΛΛΙΑΝΟΣ (Ι.Ν. Αγ. Ταξιαρχών)
Κιονόκρανο

ΖΑΧΑΡΙΑ 

ΒΑΤΗΣΙ
Λεπτομέρεια τάφου 

ΠΑΡΑΔΕΙΣΙ

Μαρία Γ., δασκάλα, απεβίωσε το 1950 (ηλικία άγνωστη)

ΒΑΤΗΣΙ
Γεώργιος Μ, απεβίωσε το 1931, ετών 9

“Υπό την μαύρην ταύτην γην
εδώ κείντε θαμμένα
νεότης μελλον αρετή
και δάκρυα χυμένα!
Ω διαβάτα μη ρωτάς
πως ήρθε πως υπήγε
εν δάκρι εις το μνήμα μου
χύσε κι εσύ
και φύγε” 

ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ
Στην περιπτωση της Αμυγδαλιάς τα οστεοφυλάκια είναι κολλημένα (συμφυή) με τον τοίχο της ξερολιθιάς (του περίβολου) και εν αντιθέσει με το κοιμητήριο της Ζαχαριάς, χωρίς σταυρό. 

ΒΑΤΗΣΙ
Δημήτριος Ν., απεβίωσε το 1933, ετών 85

“Τον κόσμο τον εγλέντισα
τον ψεύτικο ντουνιά
Όλα τα χορτάσθηκα
της γης τ' αγαθά
Τα χρόνια μου τα πέρασα
καλά κι ευτυχισμένα
και φεύγω για παντοτεινά
στον άδη εις τα ξένα
Τα χρόνια μου αρίθμησαν
μόλις ογδωήνταπέντε
ξάφνου με βρήκανε νεκρό
τα τέκνα μου τα πέντε” 

ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ (Ι.Ν. Αγ. Ιωάννου)
Φωτογρ. Χ. Φαράντος 

ΖΑΧΑΡΙΑ
Από τα μεγαλύτερα οστεοφυλάκια στον Καβοντόρο. Ο Χ. Φαράντος αναφέρεται σε αυτό ως “μνημειώδες κατασκεύασμα με μαρμάρινο σταυρό σε σχήμα βιολιού” 

ΒΑΤΗΣΙ
Γεώργιος Τ., απεβίωσε το 1923, ετών 10

“Ω! διαβάτα σταμάτησον!
Σαν λουλουδο με είχανε οι γονείς στο κόσμο
μια καμάρι
και ο χάρος εβουλήθηκε
και ήλθε να με πάρει” 

ΖΑΧΑΡΙΑ
Κιονόκρανο δίπλα στην εκκλησία του κοιμητηρίου 

ΑΓΑΘΟ (Ι.Ν. Αγ. Δημητρίου)

ΒΑΤΗΣΙ
Σοφία Ν., απεβίωσε το 1934, ετών 73

“Στο πλάι σου ήρθα άνδρα μου
μόλις έκλεισε ο χρόνος
για να σου κάμω συντροφιά
και να μη είσαι μόνος
Με αγάπη μαζύ εζήσαμε
χρόνια πενήντα τρία
και τώρα εγκαταλείψαμε
την κάθε ευτυχία
και ορφανά αφήσαμε
τα δόλια τα παιδιά μας
και δεν μας έχουν κοντά
να χουν την ορμηνειά μας” 

Μελισσώνας Ναός Αγ Νικολάου

Καβοντόρος, τρόπος κατασκευής οστεοφυλακίων
Πηγή: Χ. Φαράντος 

Καλλιανός

ΒΑΤΗΣΙ
Κυριάκος Ντ., απεβίωσε το 1928, ετών 55
“Ω! διαβάτα που περνάς
στάσου και συλλογίσου
σκέψου πως είν' ο άνθρωπος
το θάνατο θυμείσου
Μόλις που αρίθμησα Μαϊους 55
παιδάκια άφισ' ορφανά
μικρό και άλλα πέντε
Τη δόλια τη γυναίκα μου
την άφησα και εκείνη
παντέρημη και ορφανη
και μαύρα δάκρυα χύνει
Ματαιότης ματαιοτήτων
τα πάντα ματαιότης
και ένα ...
(Σημ.: δεν διαβάζεται η λέξη, βρίσκεται πίσω από άλλον μαρμάρινο σταυρό)
είναι η ανθρωπότης” 

ΖΑΧΑΡΙΑ 

ΒΑΤΗΣΙ (Ι.Ν. Αγ. Παντελεήμονος)

Ο αυτοδίδακτος καλλιτέχνης Γιάννης Ράφτης στο νεκροταφείο του χωριού (Πηγή: Γ. Γκίκας) 

ΠΑΡΑΔΕΙΣΙ (Ι.Ν. Γεννήσεως της Θεοτόκου)
Λεπτομέρεια από την εκκλησία 

Ταφόπετρα από το κοιμητήριο του Καλλιανού (Σημ.: Τώρα ενσωματωμένη σε τοίχο δίπλα στην εκκλησία του κοιμητηρίου) που παριστάνει τον σιδηρουργό Γιώργο Ι. Μαστρογιάννη (1870-1908) με τη φουστανέλα του να δουλεύει στο αμόνι με το σφυρί στο χέρι. (Πηγή: Γ. Γκίκας)

Καλλιανός

Μελισσώνας- λεπτομέρεια τάφου